Placebo to ciekawe zjawisko, wykorzystywane między innymi w homeopatii oraz przy przeprowadzaniu testów klinicznych. Nazwa placebo obejmuje substancje biologicznie obojętne, czyli niewpływające na funkcjonowanie organizmu człowieka. Celem ich stosowania jest jednak wywołanie wrażenia poprawy stanu fizycznego. Na czym dokładnie polega ten efekt i jak go rozpoznać?
Placebo co to?
Efekt placebo polega na podaniu osobie chorej leku, który w teorii nie działa, czyli jest biologicznie obojętny, ale może u pacjenta wywołać wrażenie poprawy. Skuteczność placebo wynika przede wszystkim z psychologii człowieka. Często mówi się, że zarówno lekarz, jak i pacjent muszą wierzyć w możliwość pokonania choroby, a wiarę tę określa się po prostu jako „chęć życia”. Niektóre osoby czują się lepiej już po samym badaniu lekarskim, innych o skuteczności leczenia przekonuje cena przepisanego preparatu.
Wyjaśniając termin placebo, warto odnieść się też do terminu całkowicie przeciwnego, czyli nocebo. Odpowiedź na pytanie „nocebo co to?” sprowadza się do odczuwania skutków ubocznych zażywanych leków, mimo iż podane preparaty nie powinny oddziaływać niekorzystnie na organizm. Nocebo jest efektem negatywnego nastawienia do leczenia. Takie podejście może wynikać na przykład ze złych rokowań lekarza. Wśród najczęściej wymienianych objawów efektu nocebo wylicza się:
- ból głowy,
- złe samopoczucie,
- swędzenie skóry,
- nudności i wymioty,
- drętwienie i mrowienie kończyn.
Co to jest placebo w medycynie – zastosowanie efektu placebo
Efekt placebo wykorzystuje się w testach klinicznych oraz podczas leczenia takich schorzeń, jak:
- migrena,
- zaburzenia depresyjne,
- zaburzenia lękowe,
- ból,
- nadciśnienie tętnicze,
- astma oskrzelowa,
- nadczynność tarczycy,
- powikłania poszczepienne.
Z kolei w przypadku badań, zastosowanie efektu placebo polega na podzieleniu grupy testowej na pół – część osób otrzymuje badany lek, a część placebo. Jeśli osoby faktycznie testujące produkt zauważą u siebie efekty jego działania, które nie pojawią się w drugiej grupie testowej, oznacza to że lek jest skuteczny.
Które leki to placebo?
Jak zostało wspomniane, placebo to preparat na bazie składników obojętnych biologicznie. Najczęściej jest to zatem zwykła sól fizjologiczna czy tabletka z glukozą. Pierwszy lek placebo został zastosowany przez Emila Coue, żyjącego na przełomie wieku XIX i XX. Do leczenia swoich pacjentów stosował on mieszankę mąki i cukru. Choć środek ten nie mógł w żaden sposób leczyć, nie był też szkodliwy, a w praktyce okazywało się, że jest niezwykle skuteczny, gdyż wiele dolegliwości człowiek jest w stanie pokonać „siłą umysłu”. Mówi się, że leczenie placebo to kłamstwo, które leczy. Takimi preparatami często są między innymi leki homeopatyczne oraz suplementy diety, które albo nie działają wcale, albo działają zbyt słabo, aby dawać widoczne efekty.
Jak rozpoznać placebo?
Placebo ma działać na psychikę chorego. Dzięki odpowiedniemu nastawieniu i przekonaniu, że leki działają, pacjent ma czuć się lepiej bez faktycznego poddawania się terapii. Leki placebo mogą być podawane chorym, o ile nie wyrządzą im szkody. Stosowanie efektu placebo w leczeniu podlega szczegółowej kontroli i odbywa się według zasad sformułowanych w Deklaracji Helsińskiej Światowego Stowarzyszenia Lekarzy. Wiele osób zastanawia się jednak czy przepisane przez lekarza antydepresanty oraz zakupione na własną rękę suplementy diety nie są produktami placebo. Czy da się rozpoznać ten efekt, kiedy samodzielnie go doświadczamy? Zasadniczo, warunkiem zaistnienia efektu placebo jest przekonanie pacjenta, że przyjmuje prawdziwy lek, skuteczny w walce z chorobą. Chory nie może mieć więc świadomości, że przyjmowany preparat pozbawiony jest bezpośredniego działania leczniczego – gdyby podejrzewał, że przyjmuje placebo, efekt w ogóle by nie wystąpił.
Dlaczego placebo działa?
Placebo wykorzystuje w głównej mierze siłę umysłu pacjenta. Choć trudno w to uwierzyć, większość współcześnie stosowanych leków może należeć do środków placebo, ponieważ udowodniona skuteczność działania dotyczy zaledwie 20% z nich. Oznacza to, że wiele preparatów, które uznajemy za lecznicze, może równie dobrze leczyć nas właśnie efektem placebo.
Co ciekawe, siłę efektu placebo zwiększają takie czynniki, jak:
- obcobrzmiąca, łacińska nazwa preparatu,
- wysoka cena,
- trudność w zdobyciu,
- nieprzyjemny smak.
Badania potwierdzają, że te cechy tabletki placebo mają ogromne znaczenie w odniesieniu do efektywności „leczenia”. Za najskuteczniejsze pacjenci uznają duże, czerwone i gorzkie w smaku pigułki. Warto zaznaczyć przy tym, że odwrotne działanie, czyli wzmocnienie efektu nocebo, wywołuje zapoznanie się pacjenta z treścią ulotki w sekcji dotyczącej skuteczności działania i efektów ubocznych, a także poznanie historii osób, którym preparat nie pomógł.
Placebo w homeopatii
Efekt placebo wykorzystuje się przede wszystkim w homeopatii, czyli leczeniu metodami naturalnymi. Takie leczenie dotyczy objawów, a nie źródła/przyczyny choroby, dlatego nie zawsze można się na nie zdecydować. Popularnym lekiem stosowanym w ramach homeopatii jest oscillococcinum, czyli mieszanka cukru i laktozy, która ma leczyć objawy grypy i przeziębienia. Preparaty stosowane w ramach homeopatii to tak silnie rozcieńczone roztwory, że w większości przypadków nie zawierają one nawet jednej cząsteczki substancji aktywnej. W teorii, nie mogą więc działać, a jednak – często okazują się niezwykle skuteczne.
Placebo w antykoncepcji
Bardzo ciekawym zagadnieniem jest efekt placebo w antykoncepcji hormonalnej. Środki antykoncepcyjne w jednym opakowaniu są wymieszane z tabletkami placebo i tabletkami zawierającymi substancje czynne po to, aby ułatwić kobietom regularne przyjmowanie produktu, czyli wypracowanie właściwego nawyku. Oczywiście, pominięcie tabletki placebo nie wpływa na skuteczność antykoncepcji, jeśli docelowy preparat jest przyjmowany prawidłowo. Z drugiej strony, w okresie przyjmowania placebo ochrona przed zapłodnieniem również jest utrzymywana. Mimo to, warto przyjmować wszystkie tabletki z blistra, aby działanie preparatu było optymalne.
