Piramida Maslowa to próba odpowiedzenia na pytanie o to, co ludzi motywuje. Amerykański psycholog humanistyczny Abraham Maslow w 1943 roku odniósł się do zaspokajania potrzeb przez ludzi, tworząc tzw. hierarchiczną teorię potrzeb. Zgodnie z nią by człowiek mógł być zmotywowany do zaspokajania swoich wyższych w hierarchii wymagań, muszą być najpierw zaspokojone potrzeby z niższych poziomów. Te wszystkie potrzeby ludzkie są uniwersalne, charakterystyczne dla każdego z nas i w każdym kręgu kulturowym. Zorganizowane są na pięciu poziomach. Na najniższym z nich znajdują się podstawowe, biologiczne i fizjologiczne potrzeby człowieka, na najwyższym zaś potrzeba samorealizacji.
Piramida Maslowa – hierarchia ludzkich potrzeb
W swej teorii ludzkiej motywacji Maslow starał się wytłumaczyć nie tylko te z ludzkich działań, które motywowane są brakiem czegoś i chęcią odzyskania ważnych dla jednostki rzeczy czy idei. Skupił się on przede wszystkim na motywacji wzrostu, kiedy ludziom nie chodzi jedynie o redukcję deficytów, a o realizację własnych możliwości i drzemiącego w każdym z nas potencjału. Poglądy Maslowa zobrazowano później pod postacią piramidy, której poszczególne piętra obrazują ludzkie potrzeby od tych najbardziej podstawowych i prymitywnych aż po charakterystyczną tylko dla gatunku homo sapiens dążność do samorealizacji. Potrzeby każdego poziomu są wrodzoną cechą istoty ludzkiej. Kultura, z jakiej się wywodzimy, może jedynie wpływać na sposób, w jaki je okazujemy i realizujemy.
Podstawowe potrzeby fizjologiczne
To podstawowe, fundamentalne wręcz popędy biologiczne, które muszą zostać zaspokojone, zanim człowiek będzie potrzebował czegoś więcej. Obejmują to, co jest kluczowe do naszego przetrwania a realizacja tych potrzeb to priorytet każdego człowieka.
- jedzenie i picie
- powietrze
- odzienie
- dach nad głową
- potrzeba prokreacji
Jak widać, oprócz podstawowych wymagań dotyczących odżywiania, oddychania świeżym powietrzem, posiadania schronienia i ubrania, Maslow zawarł tu także potrzebę rozmnażania, jako biologiczny imperatyw przedłużania gatunku ludzkiego. Wielu późniejszych badaczy i filozofów skłaniało się jednak do tego, by kontakty seksualne umieścić wyżej w hierarchii, na poziomie potrzeb miłości i przynależności.
Bezpieczeństwo – by świat był przewidywalny
Drugi poziom piramidy Maslowa to potrzeby bardziej zaawansowane. Wymagania człowieka, który zaspokoił już wszystkie swoje biologiczne popędy, stają się bardziej złożone. Potrzeby przewidywalności i bezpieczeństwa to między innymi:
- bezpieczeństwo finansowe
- bezpieczeństwo emocjonalne
- opieka
- zdrowie i dobrobyt
- ochrona przed wypadkami i innymi zagrożeniami
Szukanie pracy, ubezpieczanie się, posiadanie stabilnej opieki zdrowotnej, mieszkanie w bezpiecznej okolicy to działania, jakie podejmuje człowiek motywowany potrzebami z drugiego poziomu.
Potrzeby społeczne – miłość i przynależność
Na trzecim poziomie działania ludzi napędzają potrzeby społeczne: miłość, akceptacja, bliskość, relacje emocjonalne z drugim człowiekiem i przynależność do grupy.
- przyjaźń
- miłość
- rodzina
- grupa znajomych i inne więzi
- przynależność do organizacji (np. religijnych)
Spełnienie tych potrzeb gwarantuje ludziom dobre samopoczucie i możliwość unikania problemów natury psychicznej takich jak lęk czy depresja. Relacje osobiste z partnerami, rodziną i grupą przyjaciół odgrywają tu ogromną rolę, podobnie jak przynależność do wspólnot religijnych, czy innych organizacji skupiających ludzi o podobnych wartościach lub zainteresowaniach.
Poczucie własnej wartości – jak nas widzą
Piramida Maslowa na czwartym poziomie to przede wszystkim uznanie i szacunek. Kiedy trzy poprzednie poziomy potrzeb zostaną zrealizowane, to właśnie one zaczynają motywować ludzkie zachowania. Coraz ważniejsze staje się to, jak postrzegają nas inni i czy nas doceniają. Poczucie własnej wartości i szacunku do siebie samego jest także niezwykle ważne.
- prestiż w oczach innych
- uznanie
- szacunek innych
- szacunek do siebie samego
Aby realizować potrzeby związane z szacunkiem, angażujemy się w aktywność zawodową, sportową lub związaną z innymi zainteresowaniami. Ci, którzy w sposób satysfakcjonujący realizują się w tych aktywnościach, osiągają nie tylko szacunek w oczach innych, ale też wysoką samoocenę i pewność siebie.
Samorealizacja i spełnienie – sam wierzchołek ludzkich potrzeb
Ostatni poziom piramidy potrzeb według Maslowa to dążenie do urzeczywistnienia i spełnienia własnych możliwości oraz potencjału. Ludzie spełniający się w tym, co robią i realizujący swoje możliwości posiadają też sensowne, realne cele i wydają się robić wszystko, na co ich stać. Cechuje ich samoakceptacja i samoświadomość, a także wrażliwość społeczna, twórcze rozwiązywanie problemów oraz otwartość na nowości.
Transcendencja – aktualizacja w teorii potrzeb
W późniejszych latach podstawowa piramida Maslowa została wzbogacona o trzy dodatkowe poziomy. Na piątym szczeblu znalazły się potrzeby poznawcze – wiedzy, informacji, zrozumienia. Szósty poziom to potrzeby estetyczne- piękna, harmonii, wrażeń artystycznych i sztuki. Samorealizacja w tak zbudowanej hierarchii zajmuje przedostatnie miejsce. Sam szczyt ludzkich potrzeb to transcendencja rozumiana jako potrzeba duchowego czy mistycznego wyjścia poza swoją jaźń i zrozumienia wszechświata.
O ile hierarchiczna teoria potrzeb Abrahama Maslowa była często podważana, a i sam autor zdawał sobie sprawę z jej niedoskonałości, to po dziś dzień jest ceniona jako ta, która położyła wreszcie nacisk na pozytywne aspekty ludzkiej motywacji. Wywarła tym samym spory wpływ na metody stosowane w psychoterapii, narzuciła konieczność skupiania się zasobach jednostki, a nie jej deficytach oraz na pomaganiu ludziom w realizacji ich możliwości.
