Wolne rodniki inaczej reaktywne formy tlenu (RFT) przyczyniają się do powstania stresu oksydacyjnego. A ten z kolei prowadzi nie tylko do szybszego starzenia się organizmu, ale i poważnych uszkodzeń na poziomie komórkowym, co skutkuje rozwojem chorób, w tym nowotworów. Jak walczyć z wolnymi rodnikami?
W stanie równowagi reaktywne formy tlenu produkowane w wyniku redukcji cząsteczki O2 są neutralizowane przez antyoksydanty. Czasami jednak gdy ilość RTF jest zbyt duża, układ antyoksydacyjny przestaje być wydajny. Wówczas dochodzi do poważnego zaburzenia, skutkującego powstaniem stresu oksydacyjnego. Uruchamia to lawinę procesów na poziomie molekularnym, które prowadzą do zniszczenia ważnych struktur komórkowych, w tym białek, lipidów, a nawet DNA.
Czym są wolne rodniki i skąd się biorą, jak powstają?
Tematyka stresu oksydacyjnego, rodników i antyoksydantów może się wydawać nieco skomplikowana. Jednak zależność pomiędzy nimi jest ściśle określona prawami natury i całkiem logiczna. Warto zacząć zatem od podstaw.
Czym są wolne rodniki? To pochodne cząsteczki tlenu, którym oddychamy. Jak powstają wolne rodniki? Produkowane są na drodze niepełnej redukcji O2 w wielu procesach biochemicznych, w tym łańcuchu oddechowym, mikrosomalnym cyklu hydroksylacyjnym i reakcjach z udziałem oksydoreduktaz. Każdy wolny rodnik ma niesparowany elektron (minimum 1), a dzięki temu wysoką reaktywność. Bardzo łatwo wchodzą zatem w reakcje z innymi cząsteczkami, w tym lipidami, białkami, węglowodanami i kwasami nukleinowymi. W ten sposób zabierają one elektrony ważnym dla życia komórkom, doprowadzając tym samym do ich zniszczenia.
Przykładami wolnych rodników tlenowych są:
- rodnik hydroksylowy (OH) – najbardziej reaktywny ze wszystkich RFT
- anionorodnik ponadtlenkowy O2
- rodnik wodoronadtlenkowy HO2
- rodnik nadtlenkowy ROO
- rodnik alkoksylowy RO
Co to są antyoksydanty i na czym polega działanie antyoksydacyjne? Antyoksydanty, inaczej przeciwutleniacze to związki chemiczne, które w swojej budowie posiadają dodatkowy elektron. W warunkach fizjologicznej równowagi oddają one swój wolny elektron rodnikowi i w ten sposób go neutralizują, co oznacza, że nie wejdzie on w kolejne reakcje i nie ulegnie redukcji.
Antyoksydanty można podzielić na enzymatyczne i nieenzymatyczne.
Enzymatyczne – to m.in. dysmutaza ponadtlenkowa, katalaza i peroksydaza glutationowa.
Nieenzymatyczne – to np. witamina C, E, albuminy, glutation, koenzym Q10, kreatynina, flawonoidy i karotenoidy.
Wolne rodniki zostają usuwane na drodze naturalnych mechanizmów obronnych organizmu – pierwszej i drugiej linii. Do pierwszej zalicza się uruchomienie głównie dysmutazy ponadtlenkowej, czego celem jest neutralizacja RFT. O drugiej z kolei mówi się wówczas, gdy to drobnocząsteczkowe związki chemiczne, takie jak witaminy, które ulegając reakcji utlenienia, chronią komórki przed utratą elektronów i tym samym pełnionych przez nie funkcji.
Jakie choroby powodują wolne rodniki?
Stres oksydacyjny, czyli stan, gdy antyoksydantów jest niewystarczająca ilość, może doprowadzić do powstawania wielu chorób. Wówczas wolne rodniki atakują żywe komórki, niszcząc ich struktury, co w konsekwencji upośledza funkcjonowanie całych organów.
Nadmiar wolnych rodników może prowadzić do:
- szybszego starzenia się skóry,
- ogólnego osłabienia organizmu,
- problemów trawiennych,
- chorób skóry, w tym trądziku,
- częstych bóli głowy,
- spadku koncentracji i pogorszenia pamięci,
- dolegliwości bólowych mięśni i stawów,
- chorób neurodegeneracyjnych, w tym choroby Alzheimera i Parkinsona,
- zawału serca i innych schorzeń kardiologicznych,
- chorób nowotworowych.
Więcej o tym jak wolne rodniki wpływają na skórę: https://www.doz.pl/czytelnia/a16802-Wolne_rodniki__jak_wplywaja_na_skore_Co_robic_by_uchronic_naskorek_przed_stresem_oksydacyjnym
Jak się pozbyć nadmiaru wolnych rodników?
Przyczyn pojawiania się nadmiaru wolnych rodników w organizmie może być wiele. Najczęściej jednak stres oksydacyjny jest wynikiem prowadzonego stylu życia. Mowa tutaj przede wszystkim o niezdrowej diecie, nieprawidłowej higienie ośrodkowego układu nerwowego (zaburzenia snu, spędzenie wiele godzin przed telewizorem lub ekranem komputerów), braku aktywności fizycznej, paleniu papierosów, nadużywaniu alkoholu i długotrwałym przyjmowaniu niektórych leków.
Czynniki sprzyjające powstawanie RFT to również samo środowisko życia człowieka, w tym zanieczyszczone powietrze, gleby, woda, a także promieniowanie jonizacyjne.
Efekt stresu oksydacyjnego to problem nie tylko współczesnej medycyny, ale także kosmetologii. W uproszczeniu można powiedzieć, że wolne rodniki widoczne są na twarzy, w postaci zmarszczek i takich problemów dermatologicznych jak trądzik.
Dieta na wolne rodniki
Co zabija wolne rodniki? Jaką dietę stosować? Dietetycy i lekarze podkreślają, że źródłem antyoksydantów są przede wszystkim warzywa, owoce, zboża, rośliny strączkowe, nasiona roślin oleistych, zielona herbata i niektóre zioła. Należy również pamiętać o picu dużej ilości niegazowanej wody mineralnej, najlepiej ok. 1,5–2 litry dziennie (co uzależnione jest od trybu życia, aktywności fizycznej itd.).
Źródłem antyoksydantów są przede wszystkim:
- jarmuż,
- czosnek,
- szpinak
- brukselka,
- burak,
- czerwona papryka,
- brokuł,
- jabłko,
- czerwona porzeczka,
- pietruszka
- dzika róża.
Jak pozbyć się wolnych rodników ze skóry? Kluczowa jest przede wszystkim dieta. Jednak w kosmetologii stosuje się kremy, w których składzie znaleźć można antyoksydanty (ekstrakty z owoców, witaminy C i E). Występują one jednak w niewielkim stężeniu, dlatego warto wspierać ich działanie poprzez zdrową żywność.
