Kiedy w nocy w trakcie snu spacerujesz po mieszkaniu, nieświadomie przygotowujesz sobie posiłek lub zachowujesz się tak, jakbyś był obudzony, ale nie jesteś świadomy tego, co się dzieje, doświadczasz parasomnii. Jak można zapobiegać zaburzeniom snu i jak je leczyć?
Parasomnie – co to takiego?
Parasomniami określa się różne zaburzenia snu pojawiające się w fazie NREM (non-rapid eye movement), czyli w fazie snu głębokiego. Należą do nich lunatykowanie, wybudzenie z dezorientacją (wyglądasz na wybudzonego, ale jesteś nieświadomy tego, co się dzieje), jedzenie podczas snu, lęki nocne. Parasomnie uniemożliwiają jakościowy wypoczynek – rano budzisz się zmęczony bez względu na to, jak długo śpisz. Dodatkowo, utrudniają sen Twoim bliskim, a nawet mogą być dla Ciebie niebezpieczne. Mogą mieć też negatywny wpływ na zdrowie i powodować u Ciebie nadmierny stres. Dobra wiadomość jest taka, że parasomniom można zapobiegać, a także skutecznie je leczyć. Oprócz parasomnii charakterystycznych dla fazy NREM i REM, możesz doświadczać też dyssomnii, czyli zaburzeń snu związanych z zasypianiem i wybudzaniem się.
Czytaj także: Parasomnia i dyssomnia – co to jest?
Rodzaje parasomnii
Określeniem „parasomnie” opisuje się zaburzenia snu występujące w fazie NREM i pojawiające się najczęściej w połowie nocy (od 1 do 3 h po zaśnięciu) oraz zdarzenia typowe dla fazy REM. Parasomnie są charakterystyczne dla wieku dziecięcego, jednak dotykają również dorosłych (np. jedzenie w trakcie snu, seksomnia). Dla porównania: wśród dzieci lunatyzm występuje u 14,5%, u dorosłych już tylko w 1,7% przypadków.
Lunatyzm
Nazywany też sennowłóctwem lub somnambulizmem oznacza nieświadome wstawanie z łóżka i chodzenie po mieszkaniu oraz wykonywanie normalnych czynności. Może towarzyszyć mu również mówienie przez sen. Kiedy lunatykujesz, robisz to najczęściej w niedługim czasie po położeniu się spać. Możesz chodzić we śnie również w trakcie krótkiej popołudniowej drzemki. Lunatyzm to parasomnia związana z fazą NREM, podczas której następuje głęboki wypoczynek, a w mózgu pojawiają się fale o niskiej częstotliwości (theta, a później delta). Fale te sprzyjają m.in. regeneracji organizmu, a także poprawiają zdolność zapamiętywania i koncentracji (fale theta są charakterystyczne dla stanu medytacji).
Dlaczego ludzie lunatykują? Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie, bo wciąż nie do końca wiadomo, dlaczego występują parasomnie. Dziecięce lunatykowanie uznaje się za przejaw niedojrzałości układu nerwowego, bo wraz z wiekiem przypadłość ustępuje. Przyczyny sennowłóctwa w dorosłości nie zostały poznane i nie wiadomo, co je powoduje (w jednym badaniu za przyczynę lunatyzmu uznano np. nadczynność tarczycy).
Seksomnia
Ta jedna ze szczególnych postaci parasomnii występuje tylko u osób dorosłych. Polega ona na podejmowaniu aktywności seksualnej podczas snu i bez świadomości osoby, która jej doświadcza. Podobnie jak lunatyzm związana jest z fazą NREM. Określa się ją również jako zespół Morfeusza, a pierwsze doniesienia naukowe o tej parasomnii pojawiły się na początku XX w. (dokładnie w 1911 r.) i dotyczyły mężczyzny, który obnażał się podczas snu. Seksomnia charakteryzuje się różnymi zachowaniami seksualnymi – mogą być to obsceniczne wypowiedzi na tle seksualnym, agresywne seksualne zachowania, masturbacja, pieszczoty i seks oralny, a także stosunek seksualny. Oczywiście wszystkie te zdarzenia następują nieświadomie, a o poranku osoba, która je inicjowała albo o nich nie pamięta, albo ma jedynie mgliste wspomnienia na temat całego zajścia.
Parasomnie u dzieci
Dziecięce parasomnie często stanowią powód do niepokoju dla rodziców. Zmartwieniem dla nich jest nie tylko lunatykowanie, ale też lęki nocne, podczas których dziecko głośno krzyczy lub płacze i nie daje się w żaden sposób uspokoić. Parasomnia u dzieci to również moczenie nocne, mówienie przez sen czy wybudzenie z dezorientacją (dziecko mówi i wydaje się wybudzone, ale w rzeczywistości znajduje się w stanie głębokiego snu).
Czytaj także: Zaburzenia snu – skąd się biorą i czy można im zapobiec?
Przyczyny i objawy parasomnii
Chociaż nie można wskazać konkretnej przyczyny np. lunatykowania, nocnego podjadania czy wybudzenia z dezorientacją, podaje się kilka możliwych czynników, które mogą powodować zaburzenia senne. Wśród potencjalnych przyczyn parasomnii wymienia się:
- nadmierny stres
- depresję
- zespół stresu pourazowego (PTSD)
- nadużywanie substancji psychoaktywnych
- przyjmowanie niektórych leków
- nieregularny rytm okołodobowy (np. praca na zmiany)
- inne zaburzenia senne np. bezsenność
- brak wystarczającej ilości snu
- choroby neurodegeneracyjne takie jak np. Parkinson
Parasomnia daje dość oczywiste objawy, o ile zaobserwują ją nasi bliscy. Co może wskazywać na to, że cierpimy na nieświadome zaburzenia snu? Jeśli budzisz się zdezorientowany i nie wiesz, gdzie się znajdujesz, nie pamiętasz wykonywania określonych czynności lub znajdujesz na swoim ciele siniaki lub rozcięcia, może to świadczyć o występowaniu u Ciebie parasomnii. Innym objawem mogą być trudności w przesypianiu nocy i uczucie wyczerpania i zmęczenia w ciągu dnia.
Parasomnia – zapobieganie i leczenie
Zaburzenia senne, takie jak chociażby krzyk przez sen, lunatykowanie czy bezsenność mogą pojawić się w trudnych życiowych sytuacjach. Na co dzień warto zadbać o higienę snu, czyli kłaść się do łóżka o stałych porach, budzić się o jednej godzinie, a przed snem nie korzystać z telefonu. Parasomnia, która pojawia się u osoby dorosłej co noc, powinna być leczona. Żeby poradzić sobie z nocnymi przypadłościami, przyjmuje się antydepresanty, melatoninę, leki psychotropowe takie jak klonazepam czy też antagonistę dopaminy (wszystko zależy od tego, jaka parasomnia Cię dotyka). Jedną z metod leczenia parasomnii jest także terapia poznawczo-behawioralna, którą niekiedy łączy się z tradycyjną psychoterapią i metodami relaksacyjnymi.
